Is er een grens tussen wat we kunnen weten en wat we niet kunnen weten?
Of is er enkel een grens tussen wat we nu weten en wat we niet weten?

Nu, in de grote crisis is het zinvol om te kijken wat de grenzen zijn tussen weten en niet-weten en om aan theorievorming te doen wat we kunnen weten.
We hebben een lange tijd van vooruitgang gehad, gedreven door een vooruitgang in kennis.
Het is niet zeker dat dat doorgaat.
In sommige gebieden zal onze kennis wel doorgaan: in nog geavanceerdere apparaten bouwen bijv.
Maar blijft dat ook zorgen voor een toename in welvaart en welzijn?

In mijn vorige blogs(de grens en grenzen aan weten: chaos) heb ik de grens tussen weten en niet weten onderzocht.

Chaos
De chaos theorie geeft aan dat niet-lineaire processen lastig zijn te voorspellen als je de beginsituaties niet goed kan meten. De quantum-mechanica geeft aan dat in de kleinste deeltjes we geen goede metingen kunnen op alle eigenschappen van de deeltjes.
Beiden samen geven een behoorlijk zekere grens aan van wat we kunnen voorspellen. Niet-lineaire processen kunnen we niet goed meten (quantummechanica) en niet goed voorspellen (chaostheorie).

Bij lineaire processen kunnen we het veel beter. De beginsituatie hoeft niet exact gekend te worden om de gevolgen te kunnen voorspellen.

De traditionele chaostheorie heeft het over systemen met een beperkt aantal variabelen die chaotisch gedrag kunnen veroorzaken. Chaotisch gedrag volgens de chaostheorie toont systemen die in evenwicht kunnen zijn en dan opeens in een onvoorspelbare chaos kunnen veranderen. In bijv simpele roofdier-prooi systemen kun je een tijdelijk evenwicht zien veranderen in onvoorspelbaarheid.

De echte wereld kenmerkt zich, anders dan de chaostheorie, door een oneindig aantal op elkaar inwerkende variabelen. Zoveel variabelen, dat we het niet kunnen begrijpen. Maar ook hier geldt dat periodes van stabiliteit afgewisseld worden met instabiliteit en "chaos".
Als we de conclusies van de chaostheorie doortrekken op de echte wereld, dan kun je zeggen dat we de processen in de chaostheorie wel kunnen begrijpen, maar niet kunnen voorspellen en de processen in de echte wereld niet kunnen begrijpen en niet kunnen voorspellen. Daarnaast staan de lineaire processen die we wel kunnen begrijpen en ook kunnen voorspellen.

3 zones
Dat leidt tot 3 kenniszones. 3 zones waarin begrijpbaarheid en voorspelbaarheid duidelijk van elkaar verschillen.

Zone 1 is de wetenzone. De lineaire zone waarin we oorzaak en gevolg goed kunnen onderscheiden en waar de elementen niet of nauwelijks op elkaar inwerken. Het is de zone waarin de grootste kennisgroei heeft plaatsgevonden en waarvan we ook nog een grote vooruitgang kunnen verwachten. Het is de deterministische zone. Apparaten bouwen hoort in deze zone. Onderzoek in laboratoria waarbij 1 of slechts enkele variabelen wijzigen hoort hier ook bij.

Zone 2 is de misschienzone. Het is de chaos-zone, met chaos in de betekenis van de traditionele chaostheorie. Het aantal variabelen is beperkt, maar wel op elkaar reagerend. Dit kan leiden tot langdurige stabiele situaties, die om kunnen slaan in onvoorspelbaarheid. Systemen in deze zone zijn wel te begrijpen, maar de voorspelling is beperkt tot een stabiele situatie. In meer chaotische situaties is de voorspelling onmogelijk. In deze zone zitten modellen van mens en maatschappij, waarin uit gemak en begrijpbaarheid het aantal variabelen zijn teruggebracht. In deze zone zitten de sociale en economische wetenschappen. Ook de natuurwetenschappelijke modellen met een niet-lineair element zitten hierin. Kennis opgebouwd in een stabiele situatie kan niet zo maar toegepast worden op een instabiele situatie. Als voorbeeld hiervan kun je de economische wetenschap nemen. In een stabiele situatie zijn goed voorspellingen te maken over groei van een economie, in een economische crisis veel minder.

Zone 3 is de niet-wetenzone. Het is de zone van ons dagelijks leven, waarin een oneindige hoeveelheid elementen op elkaar inwerkend een ongrijpbare en onvoorspelbare turbulentie vormen.
Enkele voorbeelden van zone 3:
Het effect van alle bezuiningsplannen op jou persoonlijk.
Hoe de economie werkelijk reageert (en niet in een model).
Welke kinderen je krijgt.
Welke ziektes je krijgt, wanneer je ze krijgt en hoe ze verlopen.

Geldigheid
Kennis uit één zone is niet zo maar geldig in een andere zone.
Statistiek uit zone 2 zegt weinig over de werkelijke gebeurtenissen in zone 3.
Een ontdekking van een fundamenteel deeltje zegt weinig over ons dagelijks leven.

Niet weten
Hoe gaan we om met de onbegrijpelijkheid en de onvoorspelbaarheid die we vooral in de 2e en 3e zone tegengekomen?
Dat begint met het erkennen ervan en simpelweg zeggen: we weten het niet.